ابن‌حوط‌الله ابومحمد عبدالله بن سلیمان انصاری حارثی اندیاِبْنِ حَوطِ اللّه، ابومحمد عبدالله بن سلیمان انصاری حارثی اُنْدی (۵۴۹ -۶۱۲ق/۱۱۵۴- ۱۲۱۵م)، قاضی ، فقیه ، محدث، ادیب و شاعر اواخر عصر موحدون در اندلس بود. ۱ - نامبنا به قولی، [۱]
سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۴۴، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴م.
نام وی بر خلاف آنچه از ظاهر کلمه برمی‌آید ترکیبی از کلمه عربی حُوت و پسوند تصغیر ol - در زبان رمانس است.استادِ سیوطی که این نکته را نیک می‌دانسته، گوید: مردم شرق اندلس این کلمه را حَوْط تلفظ می‌کردند و هنگام ترکیب با پسوند تصغیر، آن را به شکل حَوْطَلْة (مؤنث) و حوطِلُّة (مذکر) به کار می‌بردند. بعدها این ترکیب در اثر کثرت استعمال به صورت حوط الله درآمد. [۲]
خوانساری، محمد، ج۵، ص۱۲۸، روضات الجنات، تهران، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
۲ - تحصیلاتوی اهل انده از توابع بلنسیه بوده و نخست در همان شهر نزد پدر خود درس خواند، [۳]
منذری، عبدالعظیم، ج۲، ص۳۵۷- ۳۵۸، التکلمة لوفیات النقلة، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۹م.
[۴]
ابن ابار، محمد، ج۲، ص۸۸۳، التکملة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.
سپس به همه نقاط اندلس سفر کرد و در شهرهای بزرگ نزد بسیاری از مشاهیر علم و ادب به فراگیری علوم به ویژه قرائت و حدیث پرداخت و از برخی از آنان نیز اجازه روایت گرفت. [۵]
ابن ابار، محمد، ج۲، ص۸۸۳ - ۸۸۴، التکملة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.
[۶]
ذهبی، محمد، ج۴، ص۱۳۹۷- ۱۳۹۸، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
۳ - مشغول به امر قضااو در شهرهای بزرگی چون قرطبه ، اشبیلیه ، مرسیه ، میورقه ، سبته ، سّلا و جز آن‌ها عهده‌دار مقام قضا شد. [۷]
ابن ابار، محمد، ج۲، ص۸۸۵، التکملة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.
[۸]
نباهی، ابوالحسن، تاریخ قضاة الاندلس، ص۱۱۲،به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م رضا محمدزاده (رب) ۷/۴/۷۷
[۹]
ابن فرحون، ابراهیم، ج۱، ص۴۴۷، الدیباج المذهب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
۴ - سفرهاتاریخ سفرهای وی دانسته نیست. تنها می‌دانیم که در ۶۰۰ق/۱۲۰۴م پس از فتح میورقه به دست ناصر موحدی (۵۹۵ -۶۱۰ق/۱۱۹۹-۱۲۱۳م) به عنوان قاضی وارد آن شهر شده است. [۱۰]
ابن قاضی، احمد، جذوة الاقتباس،ص۲۰۶، رباط، ۱۹۷۳م.
۵ - قدرت علمیابن حوط اللّه را از فقهای مالکی [۱۱]
مخلوف، محمد، ج۱، ص۱۷۳، شجرة النور الزکیة، قاهره، ۱۳۴۹ق/ ۱۹۳۰م.
و در حدیث و رجال از سرآمدان روزگار شمرده‌اند.وی در فقه و اصول و نحو و شعر و ترسل و خطابه نیز متبحر بوده [۱۲]
ابن ابار، محمد، ج۲، ص۸۸۴، التکملة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.
[۱۳]
نباهی، ابوالحسن، تاریخ قضاة الاندلس،ص۱۱۲، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م رضا محمدزاده (رب) ۷/۴/۷۷
و با آنکه گویند نقصی در دست راست داشته و با دست چپ می‌نوشته، خطی به غایت خوش نیز داشته است. [۱۴]
سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۴۴، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴م.
با اینهمه سفرهای متعدد وی ظاهراً چندان فراغتی برای تألیف آثار علمی برای او باقی نمی‌گذاشته و برخی از آثار او نیز، به گفته ابن ابار ، [۱۵]
سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۴۴، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴م.
در طول همین سفرها از میان رفته است.او را صاحب کتابی ناتمام در «ذکر نام شیوخ بخاری و مسلم و ابوداوود و نسائی و ترمذی» دانسته‌اند که در آن از سبک کلاباذی پیروی شده بود. [۱۶]
ابن ابار، محمد، ج۲، ص۸۸۴، التکملة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.
[۱۷]
ذهبی، محمد، ج۴، ص۱۳۹۸، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
مرتبه علمی او که فقیهی سنت‌گرا بود [۱۸]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
و به گفته ابن ابار [۱۹]
ابن ابار، محمد، ج۲، ص۸۸۵، التکملة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.
سیرتی نیکو و رفتاری مردم پسند داشت چنان بود که منصور فرمانروای مغرب تربیت فرزندان خود را در مراکش به عهده وی گذاشت و او از این رهگذر مال و مکنت فراوان به دست آورد. [۲۰]
ذهبی، محمد، ج۲۲، ص۴۲، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۲۱]
عامری، یحیی، ج۱، ص۴۹۵، غربال الزمان، به کوشش محمد ناجی زعبی العمر، دمشق، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۲۲]
ابن عماد، عبدالحی، ج۵، ص۵۰، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
شاگردان وی فراوان بوده‌اند. [۲۳]
نباهی، ابوالحسن، تاریخ قضاة الاندلس،ص۱۱۲، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م رضا محمدزاده (رب) ۷/۴/۷۷
ابن ابار [۲۴]
ابن ابار، محمد، ج۲، ص۸۸۴، التکملة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.
او و برادرش ابو سلیمان را از لحاظ کثرت روایت در زمان خود بی‌مانند دانسته است.از اشعار وی جز چند بیت باقی نمانده است [۲۵]
نباهی، ابوالحسن، تاریخ قضاة الاندلس،ص۱۱۲، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م رضا محمدزاده (رب) ۷/۴/۷۷
[۲۶]
حمیری، محمد بن عبدالمنعم، ج۱، ص۵۱۸، الروض المطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۸۰م.
۶ - وفاتاو در نیمه ربیع‌الاول هنگامی که برای دومین بار به سمت قاضی مرسیه منصوب شده، عازم آن شهر بود در غرناطه درگذشت و جنازه‌اش پس از انتقال به مالقه در نزدیکی مسجد غبار به خاک سپرده شد. [۲۷]
ابن ابار، محمد، ج۲، ص۸۸۴، التکملة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.
[۲۸]
ذهبی، محمد، ج۴، ص۱۳۹۸، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
۷ - فهرست منابع(۱) ابن ابار، محمد، التکملة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م. (۲) ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م. (۳) ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م. (۴) ابن قاضی، احمد، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۳م. (۵) حمیری، محمد بن عبدالمنعم، الروض المطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۸۰م. (۶) خوانساری، محمد، روضات الجنات، تهران، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م. (۷) ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق. (۸) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م. (۹) سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴م. (۱۰) عامری، یحیی، غربال الزمان، به کوشش محمد ناجی زعبی العمر، دمشق، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۱) مخلوف، محمد، شجرة النور الزکیة، قاهره، ۱۳۴۹ق/ ۱۹۳۰م. (۱۲) منذری، عبدالعظیم، التکلمة لوفیات النقلة، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۹م. (۱۳) نباهی، ابوالحسن، تاریخ قضاة الاندلس، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م رضا محمدزاده (رب) ۷/۴/۷۷. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن حوط الله»، ج۳،ص۱۱۲۵. |